W dzisiejszym społeczeństwie bardzo często panuje przekonanie, że tłumacz to osoba, która potrafi bardzo dobrze posługiwać się językiem obcym. Oczywiście, perfekcyjna znajomość języka jest niezbędna w tym zawodzie, ale nie powinna stanowić jedynego wyznacznika przy wyborze tłumacza. Bardzo ważne jest również to, by osoba, która przekłada tekst doskonale orientowała się w różnicach kulturowych. Dlaczego jest to tak istotne? Do czego może doprowadzić nieznajomość kultury przez tłumacza?
Różnice kulturowe w tłumaczeniu
Głównym zadaniem tłumacza jest przełożenie tekstu na inny język w taki sposób, by wiernie oddawał znaczenie oryginału i jednocześnie wywoływał u adresata takie same reakcje lub emocje, co u odbiorcy tekstu pierwotnego. Oznacza to, że w wielu przypadkach, szczególnie gdy w grę wchodzą elementy kulturowe, tłumaczenie słowo w słowo nie jest wystarczające do osiągnięcia zamierzonego efektu. Chociaż w przypadku imion i popularnych nazw własnych tłumaczenie zwykle nie stanowi problemu, to w przypadku zwrotów i nazw związanych z organizacją życia, obyczajami, cytatami czy odniesieniami do muzyki, filmu czy malarstwa sprawa jest zwykle dużo bardziej skomplikowana, a ich przetłumaczenie stanowi często prawdziwe wyzwanie dla tłumacza.
Rola tłumacza kultury
Zadaniem tłumacza jest zatem nie tylko przełożenie słów, ale również kontekstu kulturowego tekstu. W kulturach bliskich sobie, np. krajach położonych bliskie sobie, mieszkańcy zwykle w mniejszym lub większym stopniu są świadomi istniejących różnic. Problem przekładu jest dużo poważniejszy w przypadku kultur nam odległych, o których odbiorcy tekstu wiedzą niewiele. W tym przypadku tłumacz powinien zrobić wszystko, by przetłumaczony tekst, był w pełni zrozumiały dla czytelnika. W zależności od charakteru materiału źródłowego oraz wybranej strategii tłumacz może zastąpić obce symbole tymi, które doskonale znamy z naszej kultury lub uzupełnić tekst o przypisy, które pozwolą odbiorcy zrozumieć kontekst.
Elementy kulturowe w tłumaczeniach – kilka przykładów
Aby zrozumieć, do czego prowadzić może nieznajomość kultury podczas tłumaczenia, posłużymy się kilkoma prostymi przykładami. Pierwszym z nich są idiomy, czyli konstrukcje, których znaczenie nie wynika ze znaczeń części składowych. Idiomy wstępują w wielu językach, a ich nieznajomość może znacznie zmienić sens tłumaczonej wypowiedzi. Najlepszym przykładem jest angielski idiom it rains cats and dogs, który oznacza dosłownie pada kotami i psami, a tak naprawdę odnosi się do ulewnego deszczu. Dosłowne znaczenie dla Polaków, którzy nie znają języka angielskiego nie ma większego sensu. Innym przykładem, obrazującym raczej problemy z wyrażeniem obyczajowości, mogą być bezpośrednie odniesienia do elementów kultury. Wyobraźmy sobie, że tłumaczymy polski artykuł prasowy, który prawdopodobnie przeczyta wiele osób w różnym wieku oraz o różnych zainteresowaniach. W tekście pojawiają się odniesienia do popularnych w Polsce piosenek, których prawdopodobnie nie znają czytelnicy z zagranicy. Czy zwykłe tłumaczenie tytułów bez słowa wyjaśnienia będzie w tym przypadku dobrą strategią? Raczej nie…
Do czego może doprowadzić brak znajomości kultury?
Nieznajomość kultury może zaburzyć rozumienie tekstu lub całkowicie zmienić jego kontekst. Jeżeli tłumacz nie ma odpowiedniego wyczucia lub do końca nie rozumie kulturowych nawiązań autora, nie będzie w stanie poprawnie ich przekazać. Częstym problemem, który pojawia się w tłumaczeniach są również kalki językowe, które zaburzają płynność tekstu i mogą prowadzić do jego niezrozumienia. Dobry tłumacz powinien zatem posługiwać się perfekcyjnie dwoma językami oraz mieć szeroką wiedzę na temat obu kultur. Aby ją zdobyć, potrzebna jest pasja i chęć do nauki, a osoba, która naukę języka obcego ogranicza do poznawania nowych słówek, prawdopodobnie nigdy nie będzie sprawnie tłumaczyć.
Zawód tłumacza a doświadczanie kultury
Zawód tłumacza wymaga ciągłej nauki i poznawania nowej kultury, dlatego wielu tłumaczy decyduje się na zdobycie doświadczenia za granicą. Spędzenie kilku dni, miesięcy czy lat wśród przedstawicieli obcej kultury to najlepszy sposób, by zgłębić codzienne zwyczaje mieszkańców innego kraju oraz dowiedzieć się, jak rodowici użytkownicy języka korzystają z niego. Jest to wspaniałe uzupełnienie wiedzy książkowej, która również jest niezwykle ważna w przypadku tłumaczy. Oczywiście, możliwe jest, by tłumacz bez wyjazdów za granicę miał bardzo szeroką wiedzę o kulturze i obyczajach danego kraju, jednakże jest to znacznie łatwiejsze, gdy ma szansę na co dzień obcować z językiem i obserwować osoby mieszkające w kraju, w którym się go używa.