Tłumaczenia prawne, w tym tłumaczenia aktów Unii Europejskiej, to dziedzina, który wymaga od tłumacza bardzo dużej wiedzy oraz precyzji językowej. Oficjalne teksty UE muszą być przełożone zgodnie z wymaganiami instytucji z zachowaniem odpowiedniego słownictwa oraz interpunkcji. Nawet niewielki błąd w tekście może wiązać się z poważnymi konsekwencjami prawnymi.
Rola tłumaczeń w UE
Oficjalne dokumenty i przepisy Unii Europejskiej są formułowane w każdym z 24 języków urzędowych. Biorąc pod uwagę dużą objętość tekstów do tłumaczenia oraz znaczną liczbę posiedzeń wielojęzycznych, nad dokumentami każdego dnia pracują setki, a nawet tysiące specjalistów. Przy tak dużym nakładzie pracy możliwe są niestety pomyłki i nieścisłości, które są związane m.in. z niewłaściwym doborem słów. Niektóre pozornie takie same sformułowania w innym języku mogą mieć kompletnie inne znaczenie dla odbiorcy i tym samym uniemożliwiać poprawne zrozumienie tekstu.
Pluralizm językowy
Jednym z największych problemów, z jakimi muszą zmierzyć się tłumaczenie tekstów prawnych UE, jest pluralizm językowy, czyli wielość języków. Przy 24 językach urzędowych możliwe są aż 552 kombinacje językowe. Zazwyczaj tłumacze przekładają tekst na swój język ojczysty. Jednakże w wielu przypadkach znalezienie tłumaczy działających w bardzo rzadkich parach językowych, nie jest takie proste. Dlatego właśnie możliwe jest również tłumaczenie przez język pośredni, najczęściej angielski, francuski lub niemiecki. Taka procedura znacznie usprawnia pracę UE, ale może rodzić problemy związane z podwójnym przekładem, np. niewielki błąd w tłumaczeniu pośrednim może zostać przeniesiony na wszystkie inne języki.
Vademecum tłumacza tekstów unijnych
Na szczęście tłumacze tekstów unijnych nie zostali pozostawieni sami sobie i mogą obecnie skorzystać z wielu słowników oraz glosariuszy, które zawierają słownictwo unijne. Departament Języka Polskiego Komisji Europejskiej stworzył również w 2020 roku Vademecum tłumacza, które zawiera praktyczne wskazów dla tłumaczy języka polskiego. Na ponad 120 stronach poradnika podsumowany został w dużym uproszczeniu kilkunastoletni dorobek pracy tłumaczy unijnych. Dokument zawiera pięć podstawowych części skupiających się wokół różnych problemów, m.in. poprawności językowej, tłumaczenia aktów prawnych, problemów tłumaczeniowych oraz zagadnień leksykalno-prawnych. Vademecum skierowane jest przede wszystkim do tłumaczy etatowych UE oraz tłumaczy zewnętrznych i osób pracujących z dokumentami UE.
Dlaczego precyzyjne tłumaczenia w UE są tak ważne?
Unia Europejska dba o różnorodność języków i nie faworyzuje żadnego z nich. Każdy obywatel ma równe prawo do zapoznania się z aktami unijnymi, przez co w każdej z instytucji UE stale pracują 24 działy językowe, w skład których wchodzą zespoły tłumaczy. Wszystkie wersje językowe dokumentów są równorzędne. Rodzi to wiele wątpliwości w przypadku, gdy w tłumaczeniu pojawi się błąd. Skoro z zasady każda wersja językowa ma taką samą wartość, a w dwóch z nich mogą pojawić się różnice, to który z dokumentów powinien zostać uznany za obowiązujący? Tutaj odpowiedź nie zawsze jest prosta i jednoznaczna.
Błąd w tłumaczeniu – kontrowersyjny wyrok NSA
Jednym z przykładów błędów w tłumaczeniu z językiem polskim w roli głównej był zapis o obowiązku posiadania tachografu przy przewozie osób. Pomyłka tłumacza sprawiła, że zamiast oryginalnego brzmienia przepisu, według którego autokary wykorzystywane do przewozu osób muszą mieć tachograf, jeżeli droga przebiegu przekracza 50 km, stanowił, że takie autokary tachografu mieć nie muszą. Mimo tej nieścisłości polskie organy nakładały kary na przedsiębiorców. Ostatecznie NSA orzekł, że firmy przewozowe działały w zgodzie z przepisami obowiązującymi w kraju i nie mogą ponosić odpowiedzialności za błędne tłumaczenie. Przewoźnicy nie zostali zatem ukarani za złamanie prawa unijnego.
Kwestie związane z językiem oraz tłumaczeniami w UE są bardzo zawiłe. Z uwagi na rosnącą liczbę członków instytucji, potrzeby tłumaczeniowe wciąż wzrastają. Istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo, że kształtowana latami struktura językowa Unii zmieni się w bliskiej przyszłości. Trudno również wyobrazić sobie sposób na rozwiązanie wszystkich problemów tłumaczeniowych.
